 Mae ffigurau brawychus gan Cadw wedi cadarnhau bod 14-14.5% o Henebion Cofrestredig o bwysigrwydd cenedlaethol yng Nghymru “mewn perygl” – llofnodwch ddeiseb gan y Senedd i wneud cynlluniau rheoli cadwraeth ar gyfer pob un ohonynt yn orfodol. Mae Henebion Cofrestredig i fod i gael eu hamddiffyn er mwyn diogelu archaeoleg ac adeiladau fel y gall cenedlaethau'r dyfodol ddysgu o'n gorffennol.
Mae cofrestru yn nodi henebion sydd o bwysigrwydd cenedlaethol i Gymru – sydd o bwys nid yn unig yn lleol, ond hefyd i dreftadaeth ddiwylliannol ehangach Cymru. Maent yn enghreifftiau prin, ac mae gan lawer ohonynt arwyddocâd rhyngwladol sy'n denu ymwelwyr o bob cwr o'r byd. Ar hyn o bryd mae 4,229 o Henebion Cofrestredig dynodedig yng Nghymru. Mae amcangyfrifon presennol Cadw, Gwasanaeth Amgylchedd Hanesyddol Cymru, yn dangos bod tua 14%-14.5% o'r rhain mewn perygl. Mae llawer o henebion yn sefydlog, mae angen rheoli eraill er mwyn arafu neu osgoi effeithiau dirywiad naturiol. Mae gwefan Cadw yn awgrymu y gallai fod yn ddefnyddiol i berchnogion Henebion Cofrestredig lunio Cynllun Rheoli Cadwraeth i arwain eu penderfyniadau, ond nid yw'n ofyniad. Mae Castell Rhiw'r Perrai, Heneb Gofrestredig yn Ne Ddwyrain Cymru, yn enghraifft o reolaeth wael ar ein hamgylchedd hanesyddol. Mae'n bensaernïol unigryw ac yn arwyddocaol yn hanesyddol fel yr unig gastell pasiant yng Nghymru, a adeiladwyd i'w arddangos ac nid ar gyfer amddiffyn. Ym mis Rhagfyr 1941 cafodd ei ddifetha gan dân ac mae'n dal i fod yn adfail mewn perygl ar ôl dirywio yn y blynyddoedd ers hynny. Mae un o’r tyrau wedi disgyn a heb ymyrraeth ystyriol bydd yn dirywio ymhellach ac yn cael ei golli’n fuan… Mae disgrifiad dynodiad Cadw yn cynnwys: “Mae Castell Rhiw’r Perrai yn enghraifft brin o gastell ffug sylweddol o’r Adfywiad Jacobeaidd... Mae'r heneb o bwysigrwydd cenedlaethol oherwydd ei photensial i wella ein gwybodaeth am fywyd cymdeithasol, domestig a gwleidyddol ôl-ganoloesol a dylunio pensaernïol y cyfnod. Yn nodedig, roedd soffistigeiddrwydd cynllun Jacobeaidd yn Rhiw’r Perrai yn ddigynsail ar y pryd yng Nghymru”. Mae Castell Rhiw'r Perrai hefyd yn Adeilad Rhestredig Gradd 2*. Ar hyn o bryd mae 30,093 o Adeiladau Rhestredig dynodedig yng Nghymru. Mae amcangyfrifon presennol gan Cadw yn dangos bod rhwng 8%-8.5% o'r rhain “mewn perygl”. Mae Ymddiriedolaeth Cadwraeth Castell Rhiw’r Perrai yn deisebu’r Senedd i wneud Cynlluniau Rheoli Cadwraeth yn orfodol ar gyfer Henebion Cofrestredig sydd mewn perygl, er mwyn osgoi esgeulustod a’u colli wedi hynny. Llofnodwch a rhannwch y ddeiseb cyn iddi gau ar 18 Gorffennaf 2023 - mae angen 10,000 o lofnodion er mwyn iddi gael ei hystyried ar gyfer dadl yn y Senedd. Ym mis Ionawr 2023 cymeradwyodd Cyngor Bwrdeistref Sirol Caerffili gynigion i addasu adeiladau allanol wrth ymyl Castell Rhiw’r Perrai yn gymuned breswyl heb unrhyw gynlluniau ar gyfer Castell Rhiw’r Perrai, adeilad o bwysigrwydd hanesyddol enfawr ac sydd mewn perygl. Roedd Country Life Magazine o'r farn bod y cyfle coll hwn yn sgandal genedlaethol mewn erthygl ym mis Chwefror 2023. Dysgwch fwy am Henebion Cofrestredig ar wefan Cadw
0 Comments
Wrth i'r ddeiseb i warchod henebion cofrestredig mewn perygl agosáu at 2,000 o lofnodion rydym yn derbyn newyddion gan un o'n haelodau yn casglu llofnodion gan drigolion blaenorol o Gymru yn Awstralia. Roedd Heather Powell yn weithgar iawn yn cefnogi'r Ymddiriedolaeth cyn iddi symud i Awstralia yn 2004. Cafodd ei magu yn Llaneirwg, a bu'n byw yn Rhydri yn ddiweddarach, gan ddod yn un o aelodau cynnar yr Ymddiriedolaeth - rydyn ni'n dwli ar ei stori:
"Mae llawer o ymwelwyr o bob cenedl yn dod i'r ardal hon, o Perth, dair awr i ffwrdd, am benwythnos, sawl gwaith y flwyddyn, neu'n hedfan i mewn o rannau eraill o'r wlad. Mae gan gymaint dw i wedi cyfarfod atgofion o Gymru. Gwenodd un Almaenwr a dweud, mewn acen drwchus, "Bannau Brycheiniog". Wrth aros mewn clinig, dywedodd dynes wrthyf, roedd teulu ei gŵr o Gymru, dywedodd "pentref bach na fyddech yn ei adnabod", ac roedd yn gartref i mi, Llaneirwg!
"Mae gan rai o'r llofnodwyr gysylltiadau â Chymru. Yr wythnos diwethaf, gyda ffrind, yn cael coffi, fe wasgon ni i mewn i rywle, yn edrych dros y cefnfor, ac wrth ymddiheuro i fy nghymydog, fe wnaethom ddatblygu sgwrs. Roedd hi'n Gymraes! Roedd hi’n dod o Fachen! Roedd hi wedi mynd i Ysgol Basaleg, fel fi! Felly daeth Judy 'Hawkins' (enw morwynol), a'i gŵr adref gyda mi, i gael paned o de a sgwrs wâr (a llofnodi ein deiseb). "Boed y gwaith yn 400 can mlwydd oed, (Rhiw’r Perrai yn 2026), neu 65,000 o flynyddoedd, (celf cerrig ein cenedl frodorol gyntaf), mae angen ei amddiffyn. "Mae Caerffili wedi ei bendithio, yn ysblennydd gyda'i chastell Normanaidd, dw i'n meddwl mai dim ond Windsor sy'n fwy o faint a dw i'n cofio mynd â'n myfyriwr cyfnewid Ffrengig i mewn i'r neuadd wledda i fwynhau ein pecyn bwyd, allan o'r glaw. Fe wnaeth argraff addas arno. "Cafodd Rhiw’r Perrai, yn wahanol i Gaerffili, ei adeiladu mewn arddull fodern o'r 17eg ganrif, gan Thomas Morgan o Fachen, yn cyfuno brics a gwaith maen, wedi'i rendro drosodd. Gobeithio y bydd y darllenwyr yn chwilio am y ddeiseb isod i helpu i achub yr adeilad pwysig hwn. Diolch i chi i gyd – Heather Powell." Arwyddwch y ddeiseb i Senedd Cymru yn gofyn am reolaeth gadwraeth i henebion cofrestredig sydd mewn perygl, fel Castell Rhiw’r Perrai. |
RSS Feed
